Adelekan Olubuse I ko Ooni 46ɓo Ife, laamɗo aadaaji ɓurɗo mawnude e Ile Ife, galle maamiraaɓe Yoruba en. O lomtii Ooni Derin Ologbenla, lomtii mo ko Ooni Adekola.[1]

Adelekan Olubuse I
ɓii aadama
Jinsugorko Taƴto
Position heldOoni of Ife Taƴto

Ɓawo Olubuse woni sosɗo suudu Sijuwade ndu woni calɗi suudu laamu Ogboru. Olubuse I wonnoo kadi ko baaba Omo-Oba Adereti Sijuade e mawniiko Oba Okunade Sijuwade Ooni 50 mo Ife.[2][3][4]

Nafoore daartol Adelekan Olubuse I woni Ooni gadano yaltude galle mum gila e fuɗɗoode Laamu nguu, ina wiyee ina yahra e hitaande 500 ko adii jibineede Iisaa, laamu ngu hannde nguu ina yahra e duuɓi teemedde jeetati. Olubuse I naamnaama e juuɗe guwerneer Angalteer, Sir William Macgregor, yo o yah Lagos ngam ƴeewde luural e humpitaade mo ko fayti e ngonka e wellitaare leñol makko e hitaande 1903.[5][6]

Ndee hiirde ina wiyee ko nde Ile-Ife hawri e keewal doole koloñaal Angalteer.[5][7]

E oon sahaa, kala laamɗo Yoruba e laawol Ooni feewde Lagos, ina woppi galleeji mum en e gure mum en, sabu laamɓe tokosɓe ɓee njaɓaani jogaade galleeji mum en tawi laamɗo-laamɗo oo jogaaki galleeji mum.[8][9]

Nafoore diine E nder diine Ifá leñol Yoruba, wuro ceniingo ngo ina laɓɓinee nder, gila wuro Ife haa e galle laamorɗo Ooni, haa e Ooni e hoore mum.[10] Ile-Ife ina wiyee, e nder diine Ifa, ko nokku ɗo laamɓe njippii e leydi, laamɗo tagɗo, Ọbatala, e laamɗo-laamɗo gadano Ife, Oduduwa. Ina wiyee ko kañum woni hakkunde winndere ndee, jooɗorde laamɗo oo woni caka wuro ngoo. Laawol Ile-Ife fof ina njahra e jooɗorde laamɗo. Palaas makko ko nokku diine maɓɓe, e nokku ɓurɗo teddude, Ooni e hoore mum ko huunde nde ɓe ndewetee, kadi ko kanko woni cakkital diine. Jacob Olupona hollitii wonde, wonande hirnaange, Ooni yaltuɗo Ile-Ife ko noon Alla yaltiri asamaan e yamiroore maayɗo.[5] Nde guwerneer Angalteer naamndii mo ko fayti e wellitaare leñol makko, Ooni wiyi jaabtii mo wonde ɓe ngummii e yahdu makko, heewɓe ina ɗaminii gartugol makko caggal wuro. Gomnaajo oo jaabii wonde o sikkaani so Ooni oo ina 6eydoo 6eydude aadaaji e yaltude wuro ngo.[11]