Bassey Eyo Ephraim Adam III

Bassey Adam III (Abasi Eyo Efiom Ededem Edak Edem Etim Efiom Okoho Efiom Ekpo Efiom Ekpo; 25 Duujal 1904 – 14 Duujal 1986) ko Obong Calabar e Edidem laamu Efik tuggi 27 Noowammbar 1982 his December1982. [2][1] Bassey jibinaa ko to Calabar, e laamu kaaw mum Obong Aadama Efrayim Aadama hono Obong Calabar ɓooyɗo e koɗki mum.[5] Baaba makko woni Etubom Eyo Efrayim Aadama (Eyo Efiom Ededem), ɓiy ɗiɗaɓo Efrayim Aadama (Alias ​​Tete) mo Etim Efiom galle laamɗo Kalabar ɓooyɗo.[6] Yumma makko ko laamɗo debbo biyeteeɗo Eyoanwan Eyo Edem mo galle laamɗo Duke to Calabar ɓooyɗo.[3]

Bassey Eyo Ephraim Adam III
ɓii aadama
Jinsugorko Taƴto
Innde ɓesnguAdam Taƴto
Ɗuubi daygo1904 Taƴto
Date of death1986 Taƴto

Nguurndam adanɗam

taƴto

O jibinaa ko ñalnde 25 lewru Duujal hitaande 1904, o inniraa ko Bassey Eyo Efrayim Aadama.[5] Baaba makko Eyo Efraim Adam ko jeyaaɗo e galle laamɗo Etim Efiom to Calabar ɓooyɗo, kadi ko kanko wonnoo hooreejo galle oo sahaa gooto gila 1906 haa 1911.[3][7] Yumma makko Eyoanwan Eyo Edem ko Taaniiko debbo Edem Ekpo, gooto e mawɓe galle laamɗo Duke.[5][8] Eyoanwan Eyo Edem ko yumma mum jeyaaɗo e laamɗo Efut. Yumma makko Inima Okon jeyaa ko e galle laamɗo Odionka Ebuka to Efut Abua, Calabar. Mawniiko Bassey ko Ephraim Adam, sosɗo galle Tete.[9] Edidem Bassey Aadama III ko jibinannde teddunde e baaba mum e yumma mum.

Won e banndiraaɓe makko ina njeyaa heen Eyo Eyo Efrayim Aadama, Umo Eyo Efrayim Aadama, Utong Ekong (Nee Eyo Efrayim Aadama) e woɗɓe heewɓe.[citation needed]Jaangirde Bassey janngi to duɗal misiyoŋaaji Ecoppi, Ikot Efio Enang to Akpabuyo, caggal ɗuum o artiraa to duɗal Duke Town.[5] E nder duɗal leslesal Duke Town, o ƴetti jaŋde leslesre to duɗal jaaɓi haaɗtirde Cambridge e hitaande 1922.[5] E hitaande 1923, o yahi to duɗal jaaɓi haaɗtirde Normal to duɗal jaaɓi haaɗtirde Hope Waddell e hitaande 1924 haa 1925, o naati to duɗal jaaɓi haaɗtirde King’s College, to Lagos, ɗo o timmini jaŋde makko hakkundeere, caggal ɗuum o jooɗii o heɓi jaŋde makko to duɗal jaaɓi haaɗtirde Londres.[5] Hakkunde 1926 e 1930, Bassey heɓi jaŋde mum to bannge karallaagal e nder ɗeeɗoo duɗe, woni Duɗal Grammar, Freetown, Siyera Leyoon ; Duɗal Innjiniyaaruuji, Departemaa Golle Jaayɗe, Lagos; Duɗal kuuraa, Departemaa golle laamu, Lagos e Duɗal Bournemouth, leydi Angalteer.[5] Ndee ɗoo dumunna juutɗo e heblo addani mo heɓde Dipolomaaji to duɗal jaaɓi haaɗtirde Innjiniyaaruuji to Kent, hono tergal Associate.[5]

Kalabar Ogoja Maayooji (COR) Dillere Dowla

taƴto

Taariiha agitaasiyoŋ lesdi Calabar-Ogoja-Rivers nder diiwal Fuunaange lesdi Naajeeriya timmataa to limtaaki Bassey mo jooɗi haa Jos, lesdi Plateau wakkati man.[10] Hoɗorde Bassey to Jos ko nokku kawrital ko ɓuri heewde e yimɓe ummoriiɓe e diiwaan Calabar ɓooyɗo, hay so tawii o seerndaani e leƴƴi goɗɗi.[10] Nde Bassey anndinaama yidde yimɓe maako ngam sosde lesdi COR, o jaɓɓi miijo ngo o saakti nder Fuunaange Naajeeriya fuu.[10] Nafoore Bassey dow ɗuuɗɓe nder wakkati fijirde nden, ɗum anndal maako bee yimɓe ɗuuɗɓe teeŋtuɓe nder Fuunaange Naajeeriya. Bassey mo wonnoo Injineer Electrical mawɗo waɗii golle keewɗe e electronic e mahdi e nder Fuɗnaange Nigeria ko ɗum addani mo yiɗde yimɓe heewɓe teskinɓe e nder Fuɗnaange.[10] O wadi limngal dillere nden nder gure feere-feere haa woylaare nden o wondugo bee worbe bana Chief Usoro mo Ibiono, o waddi ballal ceede ngam waɗugo ceede nder kaayitaaji diiwal ngal nder jiha kan.[10]Jappeere laamu ko Laamɗo Aada

Koronaasiyoŋ Edidem Bassey Eyo Ephraim Adam III ñalnde 27 noowammbar 1982

Sifaa keeriiɗo Bassey addani mo suɓaade ko ɓuri moƴƴude e biro Etubom suudu Etim Efiom. Bassey lomtii Etubom Umo Eyo Ephraim Adam ko Etubom galle Etim Efiom e hitaande 1979, o naatnaa e Diiso Aadaaji Etubom e juuɗe Edidem Esien Ekpe Oku V. Ñalnde 14 lewru bowte hitaande 1982, Edidem Esien Ekpe Oku sankii.[11] Ɗum addani njiylawu kanndidaa potɗo wonde e stool Obong mo Calabar. Haɓooɓe jappeere ndee ko Etubom Cobham Eneyo Boco mo woni kala ko Etubom Bassey woni ɓiy yumma mum gadano.[4] Caggal hare tiiɗnde, Etubom Bassey suɓaama ñalnde 8 noowammbar 1982 ngam wonde kanndidaa ɓurɗo yiɗeede, o bayyinaa Obong-Elect ñalnde 9 noowammbar 1982.[4] O laamii laamu to Egliis Presbiterian Duke Town ñalnde 27 noowammbar 1982.[12]

Jaɓɓungal Dowlaaji

taƴto

Jaɓɓugol konu Naajeeriya e hitaande 1984, ko jibinannde wolde haɓaade ŋakkeende diine (WAI).[13] Nde addanaama galle kala wonde ŋakkeende nehdi ina jogii jeese keewɗe e nde Kolonel Daniel Archibong ƴetti golle guwerneer Cross River State e yamirde wonde denndaangal laamɓe Paramount ina poti jannginde yimɓe mum en e WAI "linjiila" ko ɗum woni 'Laɓɓingol e waɗde ɗeen golle Civic ko yoɓde njoɓdi e njoɓdi'.[13] Kadi nde Kolonel Archibong teskii e nder golle mum wonde ina woodi haaju mawɗo e ngootaagu hakkunde denndaangal leƴƴi e nder Dowla Cross River, o ɓeydi heen kadi kampaañ goɗɗo e WAI.[14] Oo sahaa, ko "Hare luulndiinde luural".[14] Jaɓɓungal leydi ndii fof e nder nokkuuji laamuuji sappo e jeeɗiɗi ɗii fof yuɓɓinaama, laamɓe ɓurɓe mawnude ɓee fof kawri, njilliima kala e LGA’en.[14] Oon sahaa, Edidem Adam ina wondi e caɗeele e gite mum, o waawaano yahdude e maɓɓe.[14] Caggal nde o selli, gorko goɗɗo ma a taw mettinaani e fuɗɗaade njilluuji ɗii kono ɗoon e ɗoon o fuɗɗii njilluuji makko to Ikom, Obubra e Obudu. Ogoja woppitaa ngam Laamiiɗo mawɗo ngam non are ɗonno rafi e nder suudu nyawndiigu wakkati man.[14] Edidem Adam kadi waɗii yah-ngartaa laawɗuɗo caggal leydi Cross River.[14] O yahi Enugu ngam seedaago juulde udditgol kawtal hooreejo lesdi Anambrae to Owerri ngam seedtaade udditgol Diiso Dowlaaji Dentuɗi Imo. Njillu makko ɗiɗaɓo to Owerri ko koɗo to duɗal jaaɓi haaɗtirde ganndal e karallaagal to Imo State ngam udditde kaalis ƴellitaare duɗal jaaɓi haaɗtirde ngal.[14] E oon sahaa, o waɗii dokkal ₦500.00 e almuudo ɓurɗo waawde janngude e nder duɗal jaaɓi haaɗtirde.[14] Jaaɓihaaɗti ɗiɗi feere haa fuunaange lesdi Naajeeriya hoosi mo haa Nsukka ngam seedaago juulde limngal 1986 e mawningol jubilee ceede haa jaami'aare lesdi Naajeeriya nden haa Onitsha ngam o yi'a soobaajo maako mo o mari haaje, Mr. Justice U. Agbakoba.[14]

Iwdi

Maamiraaɓe Bassey Eyo Efrayim Aadama III[6][9]

Tuugnorgal

Porogaraam ñalngu ciftorgol HRH Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III: Obong mo Calabar e laamɗo mawɗo Efik en, p.10
Porogaraam siftorde golle laamɗo mawɗo Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III, Obong mo Calabar e laamɗo mawɗo Efiks, hello cover
"A jaaraama Efik Eburutu lesdi Naajeeriya".
Duke, laamɓe mawɓe nder karniwol 20, p.223
Porogaraam siftorde golle laamɗo mawɗo leydi ndii Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III, p.25
Porogaraam siftorde golle laamɗo mawɗo leydi ndii Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III, p.28
Duke,Laamɓe tato mawɓe Calabar, p.4
Latham, Kalabar ɓooyɗo (1600-1891), hello 44
Hart, hello 150
Base, hello 98
Duke, Taariindi Kalabar mawndi, p.61
Porogaraam siftorde golle laamɗo mawɗo Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III, Obong mo Calabar e laamɗo mawɗo Efik en, p.5
Porogaraam ñalngu ciftorgol HRH Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III, p.8
Porogaraam ñalngu ciftorgol HRH Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III, p.9

Bibliografi “Taskaram siftorde kuugal laamu maako Edidem Bassey Eyo Ephraim Adam III”, Scribd, Calabar: Binndol laamu, 1982. "Taskaram kuugal ciftorki HRH Edidem Bassey Eyo Efrayim Aadama III: Obong Calabar maayɗo e laamiiɗo mawɗo Efiks", Scribd, Calabar: Jaaynde lesdi Cross River, 1986. Duke, Orok Orok Effiom (2006), Laamɓe tato lolluɓe Kalabar, nguurndam mum en e sahaaji mum en (1908-1961), Kalabar: Binndanɗe laaɓtuɗe, ISBN 978-38524-3-4. Latam, A.J.H. (1973), Kalabar ɓooyɗo (1600-1891): Battane faggudu winndere e renndo aadaaji, Oxford: Jaaynde Clarendon. Hart, A. Kalada (1964), Ciimtol wiɗto dow luural dow laamu Calabar, Enugu: Tappirde laamu OCLC 32857131. Duke, Orok Orok Effiom (2008), Taariindi Kalabar mawndi: Yimɓe, kewuuji winndere e ñalɗi, 1500-2007, Kalabar: Duundeere, ISBN 978-016-624-6. Bassey, Andrew (1984), Hareeji yimɓe ngam wuurde, Calabar: Deftere e wasiyaaji, ISBN 978-978-971-978-5. Duke, Orok Orok Efiom (2015), Laamɓe mawɓe e yimɓe mawɓe e nder teeminannde 20ɓiire, Kalabar: bayyinooɓe Excel, 1084506344.