Fuuta Jaloo: Ceertol hakkunde baylitte

==Taariika==

''Also see [[Kingdom of Fouta Djallon]]''<br />

 

Fuuta Jaloo ko leydi hoɗaandi gila duuɓi guluuji guluuji. Hino sikkaa Fulɓe aynooɓe fuɗɗino naatude ton gila jamaanu laamateeri Gana e Malle (hakkunde teeminannde 9aɓere haa 15aɓere. Gooto e murtannooɓe laamateeri Malle ɓen laatino Pullo no wi’ee [[Koli Teŋella]]. Hino sikkaa [[Koli Teŋella]] ardu e yimɓe mum haa ka wi’etee ɗon hannde Telimile, ko ɗon o surraa (ɗum ko e teeminannde 15aɓere). Ka attorum Fulɓe e lasliiɓe ɓen, ɗum ko Jalunkeeɓe, Soosooɓe e leƴƴi go’o wano Kisiiɓe e Baagaaɓe, ɓe hoɗiduno e hoore jam, teeŋtii nde tawnoo ɓe fow maɓɓe ko sanamuuji ɓe rewaynoo. Kono ittude e teeminannde 18aɓere alsilamaaku fuɗɗii naatude e leydi ndin. Ko Fulɓe iwrunooɓe reedu Maasina wonunoo sabu mum. Nde ɓe tawnoo ɓe fuɗɗike ɗuuɗude e doolnude, ɓe murtitani Jalunkeeɓe ɓen. Hareeji jihaadi wulɗi huɓɓi e leydi ndin. Kono juulɓe ɓen heɓi poolgal. Ko ka konu Talansan, laatinoongu e hitaande 1725 Fulɓe ɓen fooli fes ɓe sinci dawla almamaaku e ley ardungal Alfaa Ibrahiima Sammbegu, ɓurɗo lollirde Karamoko Alfaa. Diiwe 9 sincaa. Kannje woni: Timmbo (laamorde nden), Timmbi Tunni, Keebaali, Koyin, Kollaaɗe, Ɓuriyaa, Foodee Hajji, Fugummbaa, Labe. Diiwal kala no mari laamɗo mum. Ko Almaami on woni hooreejo Fuuta on fow, hella ka dawrugol e hella ka diina.