Laamateeri Maasina: Ceertol hakkunde baylitte
Page créée avec « Laamateeri Maasina Seeku Aamadu laatii gardiiɗo laamateeri Fulɓe Maasina: Caggal laamateeri Saraŋkuleeɓe Gaana ( fewnɗo temmeddanɗe 3 haa yotti temmeddanɗe 8), Laa… » |
(Alaa ceertudi)
|
Waylitannde hono 23:43, 1 Mbooy 2020
Laamateeri Maasina
Seeku Aamadu laatii gardiiɗo laamateeri Fulɓe Maasina: Caggal laamateeri Saraŋkuleeɓe Gaana ( fewnɗo temmeddanɗe 3 haa yotti temmeddanɗe 8), Laamateeri Maniŋkaaɓe to Maali (fewnɗo temmeddanɗe 13 haa yotti temmeddanɗe 15) kañe e Laamateeri Koroborooɓe maa Soŋay’en (fewnɗo temmeddanɗe 15 haa yotti temmeddanɗe 16), ko jamaanu Laamateeri Fulɓe Maasina wari.
Jibinannde Laamateeri
Seeku Aamadu puɗɗuɗo Laamateeri, ƴiwɗo e ɓeynguure Barinaaɓe (Fulɓe juulɓe). Ko arɗo Fulɓe jom-tooruuji'en (rewooɓe sanamuuji) warɓe ƴiwde to leydi Senegaal, wuurnooɓe e daande maayo Nijer gila temmeddanɗe 14 wonnooɓe e nder ɗowaangol Laamiiɗo Segu hitaande 1670.
E hitaande 1818, Seeku Aamadu haɓidi e Fulɓe arɗo’en e yaadiiɓe mum’en jokkondirnooɓe e laamɗo keefeero bammbaranke mo Segu oo. O heɓi poolgal. Caggal ɗum o fampii jihaadi makko (1819) o dahi saare Jenne, nokku ɗo o jaŋngunoo Alkura'ana. Ndeen o fenti laamateeri alsilamaaku keyri ndi o inniri Diina kono endi ɓuraa anndireede innde Laamateeri Maasina. Laamorgo mayri laatii Hamdallaahi, ko ɗum woni wi'ide yettoore woodanii Geno. Wuro ngoo ko joɗɗinaango hakkunde hitaande 1819 e 1821 kilometiraaji 32 hakkunde mum e Mooɓti. Engo mooftunoo ko hewti 60 deende (quartiers).
Peewnitoowo mawɗo
Seeku Aamadu laatii peewnitoowo (réformateur) mawɗo: o feewnii renndo Fulɓe: o fecci ɓe nooneeje ngam yaafinde margol dabbaaji, kañe e nawrugol ndema yeeso. O nawrii njulaŋkaaku kadi yeeso o renndini etunguuji leydi ndi fuf etungu ngootu. Ñaawoore ko Alkura'ana waɗirteno yurmeende alaa heen. Haybiirde koniŋkooɓe kadi no feewnano. Laatii faggudu leydi ndii ina tuuginoo e ngaynaaka (durngol) e ndema.
Seeku Aamadu toppitii kadi jannde. Cukalel ina naatinee e jaŋngirɗe Alkura'ana gila e duuɓi mum 7. Duɗe Alkur’aana keewɗe cosano e leydi ndii.
Ko e hitaande 1844, caggal maayde Seeku Aamadu ndee, ɓiɗɗo makko Aamadu Seeku lomtii mo e laamu. Caggal oon, ko taaniraawo makko lomtii e laamu e hitaande 1852.
Wakkati timmoode Laamateeri Maasina
Ɗum hawrii E puɗɗagol Laamateerii Afrik hirnaange ɓurndi mawnude: Laamateeri Tukuleer’en, ko ɗum woni Laamateeri Diina Alhaji Umaar Tal.