Lagos

un berniiji mawɗe nɗer Naajeeriya

Lagos un berniiji mawɗe nɗer Naajeeriya ɗen e ɗiɗawre (ɗiɗire) gelle ɓurɗe mawgu nɗer Afirika, hawti e ɗuuɗirka yimɓe ɗun 15.4 milliyanji hawtirɗe nɗer gelle ɗen tan. Lagos unɗe kapital Naajeeriya haa say bowtal 1991 tokkiral bolɗal sottinki ɗunɗe kapital yaari Abuja e ɗer ɗi caka lesdi ɗin. Ɗi Lagos ɗuuɗirka gelleji ɗin haa baano milliyanji 23.5 eno 2018, lattinɗum ɗun galliol mawgol nɗer Afrik. Laagos unɗi mawɗum sanaa’orɗi hebgo cede nɗer caka ɗen e hawtirɗe jawdi ɗun Diiwal Lagos e Naajeeriya ɗe fuu.

Lagos
city, port settlement, big city, metropolitan area, megacity
Golle imaaɗe1472 Taƴto
Laamu inndeLagos Taƴto
LesdinkeejumLagos Taƴto
DemonymLagosian, Lagotien, Lagotienne Taƴto
Ɗemngal ngal sarwiisiiji leydi fu njoni haaludeInngilisjo Taƴto
LesdiNaajeeriya Taƴto
LamordeNaajeeriya, Southern Nigeria Protectorate, hautugo Naajeeriya, First Nigerian Republic, Colonial Nigeria Taƴto
Nder laamooreLagos Taƴto
Hiiri-weeti pelleUTC+01:00 Taƴto
Jonde kwa'odineto6°27′0″N 3°24′0″E Taƴto
Hooreejo leydiBabajide Sanwo-Olu, Rilwan Akiolu Taƴto
Laawol ngol laamu anndanihttp://www.lagosstate.gov.ng/ Taƴto
HashtagLagos Taƴto
Map

Gelle ɗen manɗitira baano ɓiiruki, tuurodoy, jaɓɓorɗe kapital ɗe Afrik ɗen e alamawal luumorɗe gollital, jannɗe, tufleeji, tittorɗe laaɓuki. Lagos e ɗer galluje sappo nɗer duuniyaru ɓurɗe yawdu mawgu e berniiji. Ɗe megancio haa mari ɗe nayi mawɗe GDP ɗer Afrik e guura go’o ɗun ɗe jayɗe e resorɗe deppe ndiiyam weeɗi (belli) e ɗer geɓɓal Afrik. Ɗe gelle Lagos ariyaaji un a mawɗe inaare jannɗe e biiruki caka nɗer sahara Afrik.

Taariku (Distinorɗe) taƴto

Laagos un aslu jottoriɗe eɗe awori kongi ƙenndi ɗun yimmɓe yoruba nɗer ɗi ƙarniwal 15th. Ɗi awori luusinii yaari nɗe Island jooni nodda iddo nɗen e yaari ɗi mawɗe jayɗe joonnta Lagos Island. Awori un anɗiraaɓe luumo e gannci noddira ɗum oko.

Sabo’e ɗi ariyayi un jottoriɗi Laamorɗe Anɗaɓe Oyo ɓe noɗɗiri ɗum Eko daga ɗe ƙarnuwal 16th yaari caka ɗun e ƙarniwal 19th innde Eko tokuɗoɗe un mo ɗun hollini artuuɗo mo awari finnaɗo taawa nyiɓɓuuɗo, Oba Ado; Eko nɗe innɗe leddi ɗe Lagos hannɗe.

Laaos (portugisre ɗe beelel) un innɗe dokkol emo nyiiɓol mo Potugal. Ɗumfu nɗer taariku distinorɗe ɗum ɗe innɗe wuro yaari lambaaji ɗun warri lasgol yoruba kongi joɗɗoriɓe joffoma’en ɗi ariyaaji. Tokkiri ɗum artuugal nyiɓgal eɗe awori noɗɗira ɗi artuɗe diiwal gargol ɗunɗe noɗɗirɗe hakkilo portugal eɗer ƙarniwal 15th.

Mo Potugaal gurtinɗo ruy de sequeire ƙoɗoriiɗo ɗe ɗer aryawol ɗer 1472, tokannɗo ɗe geɓal edaw ɗe gelle lagoɗe curamo, ma’ana weeɗu bellel ɗun curamo. Ɗer artugal ƙarniwal 19th ɓe Britainko’en kabɗi ɗi rachaaki ɗe Atlantic gilootoɓe luumo ɗumɗe hirna Afrik squadron ko kelanntoɓe squadron ɗen eɗun annɗira faago geeso yaari banɗire portugies, America, Francio, e Cuuba luumo tooɓe e yaari ɗi ɗer anti luumotooɓe heɓɓinɗe ɗer hawti hirnare Afrik coastawal mawgol hauti e ɗuuɗuɗi ganshooji thon ɗe tigguki e sembenɗe ɗe fottiɗe hannɗe ɗe hirna Afrik coastal daga sierra leone fuu ɗe ɗatal yaari ɗe nijar delta (hannɗe Naajeeriya) ɗen e fottiiɗe fommbina eɗe congo.

Ɗer 1849, Britanko’en kollini John beeroji consul ɗun ɗe bias ɗun benin e biafra e jonnɗe mo jottori (e yuutirɗe gomnaaku maako ɗun fernando po) haa sai mo mayyi soi’ti ɗer 1854.

Hiimoɓe taƴto