Laamateeri Adamaawa
Laamateeri Adamaawa laatino dawla Afirik taarixiyankeejo e Lesɗi Najeeriya, Kamarun e Caadi hannde.[1]
| Golle imaaɗe | 1809  |
|---|---|
| Duungal | Afirik |
| Lesdi | Kamerun, Naajeeriya |
| Laamorde | Yola |
| Jonde kwa'odineto | 9°9′0″N 10°0′0″E |
| Dissolved, abolished or demolished date | 29 Morso 1903 |
Iwdi innde nden
taƴtoInnde leydi ndin ko e innde Moodibbo Adama iwi, on ko mo yeesoojo diina mawɗo on, Usmaanu Ɓii Fooduyee mo Sokoto, halfinnoo raaya (tutawal, deesewal) lislaamu e teeminannde 19ɓere. Ko kanko naɓiri ton diina lislaamu o sinci dawla e dow ballal Fulɓe egga-hoɗaaɓe ferunooɓe ton gila ko neeɓi kañum e seernaaɓe. Kono yimmɓe leydi ndin no anndiraa kadi huutorgol innde go’o, ɗum ko Fommbina maa Fommbinaari, ko ɗum woni ñaamo, sabu Adamawa ko e baŋŋe ñaamo laamu Sokoto woni.
Fuɗɗoode Laamateeri Adamaawa
taƴtoKa attorun ko aynooɓe Fulɓe ferunoo ɓaawo laamu Borno saɗtinanii ɓe, ɓe ari ɓe daakii e nden nokkuure wonnde ñaamo e hiirnaange Weendu Caad gila e teeminannde 14ɓere nden, ngun fergu laatii tawo e dow jam e enɗam wondude e leƴƴi tawaaɗi e leydi ndin. Woɓɓe e maɓɓe hino jeyanoo e hinnde Baa’en. Ko e nden kadi Moodibbo Adama jeyanoo. E hitaande 1810 Moodibbo Adama halfinaa raaya lislaamu on toraa yo fampo jihaadi ndin, nulnooɗo mo on en wi’ii ko Usmaanu Ɓii Fooduyee, laamɗo Sokoto. Jihaadi ndin fooli ɓaawo piirooji ɗuuɗuɗi wondude e leƴƴi taakanji ɗin, rewaynooɗi sanamuuji. Adamawa lutti e ley karhankaaku laamu Sokoto nde tawnoo sagalle maɓɓe ko ton naɓirtenoo. Moodibbo Adam inniraa „Laamiiɗo Fommbina“. Laral Laamateeri Adamawa no yaññinoo ittude diiwalAdamawa, Najeeriya hannde haa e diiwe tati nano Kamarun, hino tawaa ɗon diiwal innaangal Province de l'Adamaoua ngal e senngo Kamarun. Laamorde nden laatii Ƴoola e hitaande 1840.
Yirbugol Laamateeri Adamaawa
taƴtoIttude 1893, koninkeejo inneteeɗo Raabi Jubayru ɗahi senngo nano Adamaawa ngon sinci laamu ngu neeɓaano ɓayru tawno ontuma kolonaaku fuɗɗinoke ɗahude leyɗeele Afrik ɗen. Ittude 1899, Almanɓe ɓen fuɗɗii naatude e leydi ndin, caggal hareeji wulɗi, ɓe fooli, barki Alla e aalaaji maɓɓe ɓurɗi kelɗude ɓe bonniti laamu Fulɓe ngun. Adamawa naadaa e nder koloni keso on, mo ɓe inniri Kamerun. Caggal fooleede Almanɓe ɓen e konu winndere aranu ngun, Kamarun halfinaa Faransi e Enngele. Ko non Laamateeri Adamawa fecciraa hakkunde leyɗe ɗiɗi, Kamarun e Naajeeriya. Laamorde nden Ƴoola ko e nder Naajeeriya on hikkori hannde. Laamiiɗo diiwal Adamawa S on hannde no innee Muhammadu Barkinɗo Aliyu Mustafa. O ronuno laamu ngun nde baaba makko Laamiiɗo Aliyu Mustafa sankinoo e hitaande 2010.
Leƴƴi e ɗemɗe
taƴtoLeƴƴi e ɗemɗe ɗuuɗɗe no woodi Adamawa. Goɗɗi e ɗiin leƴƴi ko Fulɓe, Were'en, Mbum'en, Baya'en, Tupuri'en, Mandara'en kono ko fulfulde ɓuretee wowleede. Hawsankoore kadi no wowlee, teeŋtii non e senngo Adamawa jeyaango e Naajeeriya ngon.